تربت پاکان قم (کتاب)
«تربت پاکان قم»، تألیف عبدالحسین جواهرکلام، شرح حال افراد دفن‌شده در سرزمین قم، به زبان فارسى است. نویسنده قریب به ۱۸ سال (۱۴۰۳-۱۴۲۱ ق) در طول اقامت خود در قم درصدد جمع‌آورى مطالب در شرح حال بزرگان و دانشمندان بوده است. وى همچنین به شهرهاى مختلف سفر کرده و اسناد و مدارک مختلفى را گردآورى نموده و بر ارزش کتاب افزوده است.
محتوای کتاب
این اثر چهار جلدى مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم على‌اکبر مهدى‌پور، مقدمه مؤلف، شرح حال نویسنده و سه بخش است.
على‌اکبر مهدى‌پور در مقدمه کتاب مى‌گوید: «نویسنده، قهرمان‌هاى داستان خود را از میان شخصیت‌ها و چهره‌هاى پاکدل، پاک‌سرشت و پاک‌نهاد مدفون در تربت پاک قم برگزید و به همین دلیل اثر ارزشمند خود را «تربت پاکان قم» نام نهاد». همچنین خاطرنشان مى‌کند که با توجه به اینکه راز و رمز قداست قم از مقدم فاطمه معصومه(علیهاالسلام) نشأت مى‌گیرد، لذا مؤلف در میان بیش از یک‌صد اثر ارزشمند که در این رابطه به رشته‌ى تحریر درآمده، کتاب گران‌بهاى «تاریخ قم» تألیف مرحوم ناصرالشریعه (۱۲۷۲-۱۳۳۹ ش) را انتخاب کرد و متن کامل آن را در سرآغاز کتاب آورد. آنگاه شرح زندگانى هزاران شخصیت برجسته و اساتید فرهیخته را به ترتیب الفبا، به‌دور از هرگونه افراط و تفریط آورده است.
در بخش اول کتاب، ابتدا ورود حضرت معصومه(علیهاالسلام) به قم بیان شده و پس از آن اسامى پادشاهان مدفون در قم ذکر شده است. در بخش دوم امامزادگان و در بخش سوم فرزانگان مدفون در قم به ترتیب حروف الفبا ذکر شده است.
نویسنده در این اثر گران‌سنگ شرح زندگانى، تاریخ تولد، تاریخ وفات، آثار وجودى، وقایع زندگى، اساتید، شاگردان، تألیفات و دیگر ابعاد مربوط به فرزانگان و فرهیختگان مدفون در قم را با دقت و به‌دور از افراط و تفریط، به ترتیب الفبا آورده است. مؤلف سعى بلیغ داشته که مطالب ارائه‌شده، دقیق، مستند، منطقى و به‌دور از گزافه‌گویى و مدیحه‌سرایى باشد.
مراجع و منابع گوناگون و متعدد از قبیل: کتاب‌ها، روزنامه‌ها، مجلات، آرشیوهاى شخصى محققان و برخى آثار خطى و مصاحبه‌هاى حضورى و تلفنى، مورد استفاده نویسنده قرار گرفته است. عناوین افراد به ترتیب الفبا، بر اساس اسم کوچک تنظیم شده، ولى براى دستیابى آسان، فهرستى به ترتیب القاب و نام خانوادگى تهیه شده، در پایان جلد چهارم آمده است.
افرادى که در قم مدفون نیستند، ولى در ضمن تراجم مدفونین قم به‌صورت ضمنى معرفى شده‌اند، در فهرست جداگانه‌اى یادآورى شده‌اند. براى تکمیل استفاده فهرست‌هاى فنى دیگرى براى اساتید، مشایخ اجازه، نخبگان یک مجموعه، مقابر، اماکن، سلاطین و امامزاده‌هاى مدفون در قم و آثار مکتوب شخصیت‌هاى معرفى‌شده، تهیه و تنظیم شده و در مجلّد چهارم در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است. همچنین در کتاب تصاویر فراوانى ارائه شده است.
منابع
- ویکی نور